Słowiańskie strzały wczesnośredniowieczne

Uboga jest nasza wiedza na temat strzał z okresu kształtowania się państwa piastowskiego gdyż ubogi jest zbiór znalezisk tego typu. Jednakże fragmentarycznie rozsiane przykłady znalezisk oraz posiłkowanie się artefaktami sąsiednich kultur pozwala nam na stworzenie pewnego wzorca typowej strzały lub przynajmniej wiernej realiom ludności z okresu plemiennego lub wczesnopaństwowego z terenów współczesnej Polski.

Jak mógł wyglądać taki pocisk?

Po pierwsze promień: Niezwykła lesistość terenów zachodniej słowiańszczyzny oraz mnogość gatunków drzew wyśmienicie nadających się do przygotowania głównego elementu strzały jakim jest promień, wymuszała wręcz zastosowanie drewnianego promienia łupanego i struganego z takich gatunków takich jak jesion, brzoza, dąb, czy topola jak również gatunki iglaste jak sosna czy cis.

Ówczesne promienie strzał wielce różniły się od dzisiejszych łatwo dostępnych wałków przetaczanych fabrycznie z łatwo dostępnych i w wielu przypadkach kiepskich materiałów
Natomiast słowiański rzemieślnik czy nawet ktoś sporadycznie wykonujący strzały na własny użytek do polowań w zimowe dni. Poświęcał wiele uwagi na przygotowanie kompletu jednakowych promieni, czego finalnym efektem były drzewce profilowane o kształcie wrzecionowatym bądź cieniowane ku osadzie. Taki wyrób ma znacznie lepsze właściwości aerodynamiczne a niżeli fabryczny wałek o cylindrycznym kształcie często o przypadkowym niekontrolowanym biegu słoi lub z pozostałościami po sękach.

Mało jest takich świetnie zachowanych znalezisk jak promienie wyłowione z jeziora Lednickiego ale już na podstawie tego konkretnego znaleziska, znalezisk z terenów skandynawskich, jak i własnych doświadczeń w produkcji drewnianych promieni strzał można było opracować pewną typologię.

Ważnym elementem promienia jest osada na cięciwę, cięciwy z naturalnych materiałów jak len są znacznej grubości( zależnie od siły naciągu łuku) a z drugiej strony część promienia przy osadzie ma często jedynie nieznacznie więcej średnicy a niżeli cięciwa. Również z tym zagadnieniem nasi słowiańscy przodkowie sobie poradzili pozostawiając podczas strugania promienia szeroką końcówkę, w której spokojnie można było wykonać nacięcie na cięciwę bez obawy o rozerwanie filigranowego promienia.

Nie można też wykluczyć stosowania osad wpuszczany w promień jak na przykład w znaleziskach z miasta Hedeby




Kolejnym nieodłącznym elementem składowym strzały jest grot. Groty strzał wykonywano z takich materiałów jak poroże, kości zwierząt, twarde drewno jak i oczywiście stal, nie można również wykluczyć stosowania materiału na grot z zamierzchłych czasów, jakim jest krzemień a nawet według pewnych teorii z kości ryb

"Sporna wydaje się kwestia tzw. „grotów z ry­bich ości”, których w Gieczu wydobyto kil­ka­dziesiąt sztuk. Są to kości przyogonowe jesiotrów (fulcrum). Dr J. Kaj z Poznania, który badał je z punktu widzenia ichtiologicznego, stwierdził, że wśród tej masy kości fulkralnych tylko 2 okazy są obrobione, przy czym jeden z nich wykazuje jedynie ślady jakiegoś skrobania, natomiast drugi jest wyraźnie obrobiony a raczej przerobiony na przedmiot o kształtach grotu strzały, lecz bez części dolnej, tj. kolca (ryc. 7). Wszystkie pozostałe zachowane są w stanie naturalnym i różnią się zdecydowanie od wspomnianego okazu przerobionego. Jeżeliby nawet przyjąć, że kości fulkralne są istotnie grotami, to w żadnym wypadku nie służyły one (wg dr Kaja) do celów wojennych, lecz co najwyżej, myśliwskich. Nie jest to jednak pewne... "




Kute groty strzał różniły się kształtami i przeznaczeniem, z ziemi wykopano sporą ilość takich grotów zarówno groty o przeznaczeniu bojowym niewątpliwie wykorzystywane przez łuczników Mieszka i Czcibora w bitwie pod Cedynią, jak i groty myśliwskie, których wykonanie nawet dla wioskowego kowala nie było większym problemem.

Zasadniczo groty służące do polowań na zwierzęta są częstszym znaleziskiem z tamtego okresu a niżeli groty przeznaczone do penetracji kolczug, gdyż groty myśliwskie można było wykonać również z poroża jeleniowatych lub z kości bydlęcych. O skuteczności takich grotów niech świadczy szczęka dzika z Wolina, w której utkwił rogowy grot strzały

Bardzo podobne groty strzał znaleziono również w Grzybowie.Rogowa tulejka wyposażona z zadziory, całość wykonana z litego materiału, zapewne wprawnemu rogownikowi wykonania takiego grotu nie zajmowało wiele czasu, a fakt dekorowania takiego przedmiotu wskazuje na znaczną wartość rogowego grotu, który mógł być wielokrotnie wykorzystywany do polowań. Nawet po uszkodzeniu misternego grotu z zadziorami do polowania na grubszą zwierzynę można było taki grot przerobić na tępa obuchową końcówkę strzały do polowań na ptactwo.



Ostatnim nieodłącznym elementem każdej strzały do łuku jest opierzenie, zapewne wykonywane z piór ogólnie dostępnych, kaczych bądź gęsich lub innych ptaków, których pióra wykazują jakąś wartość. O tyle o ile kształt lotek jest uzależniony od przeznaczenia strzały o tyle sposób ich mocowania jest pewnikiem. Tak wiec do klejenia lotek używano dwóch rodzajów spoiwa. Kleju zwierzęcego lub dziegciu,

nie można też wykluczać, iż lotki nie były wcale klejone a jedynie przyszywane do promienia. Do wykonania owijek i przeszyć stosowano ścięgna, nici lniane, jak również końskie włosie czy inne naturalne nici będące pod ręką wczesnośredniowiecznego rzemieślnika jak chociażby włókna z pokrzywy.